Zespół policystycznych jajników (PCOS)

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest powszechnym zaburzeniem endokrynologicznym, charakteryzującym się nadmierną produkcją androgenów i obecnością wielu niedojrzałych pęcherzyków ("cyst") w jajnikach.

W Wielkiej Brytanii ma to wpływ na 5-10% kobiet przed menopauzą. Najczęstsze objawy kliniczne obejmują niepłodność, brak miesiączki, trądzik i/lub hirsutyzm.

W tym artykule przyjrzymy się czynnikom ryzyka, cechom klinicznym i leczeniu zespołu policystycznych jajników.

Etiologia i patofizjologia

Etiologia zespołu policystycznych jajników jest słabo poznana i uważa się, że jest ona wieloczynnikowy w pochodzeniu.

Dwie najczęstsze nieprawidłowości hormonalne występujące w PCOS to:

• Nadmiar hormonu luteinizującego (LH) - wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej w odpowiedzi na zwiększoną częstotliwość impulsów GnRH.
  • Stymuluje to jajnikową produkcję androgenów.

• Insulinooporność - powodując wysoki poziom wydzielania insuliny.
  • Tłumi to wątrobową produkcję globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), co skutkuje wyższym poziomem wolnych krążących androgenów.

Pomimo wysokiego poziomu LH, zwiększone krążące androgeny tłumią Wzrost LH (co jest niezbędne do wystąpienia owulacji). Pęcherzyki rozwijają się w jajniku, ale zostają zatrzymane na wczesnym etapie (z powodu zaburzonej funkcji jajników) - i pozostają widoczne jako "cysty" w jajniku.

Czynniki ryzyka

Osoby z cukrzyca, nieregularne miesiączki i/lub historia rodzinna PCOS są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju zespołu policystycznych jajników.

Cechy kliniczne

Zespół policystycznych jajników wywołuje szereg oznak i objawów oraz ma zróżnicowany obraz kliniczny. Najczęstsze objawy zgłaszane przez kobiety obejmują:

• Oligomenorrhoea lub brak miesiączki
• Niepłodność
• Hirsutyzm
• Otyłość
• Przewlekły ból miednicy
• Depresja (i inne objawy psychologiczne)

Podczas badania mogą występować dowody hirsutyzmtrądzik, acanthosis nigricans (ciemnienie skóry, które występuje wtórnie do insulinooporności), łysienie typu męskiego, otyłość i/lub nadciśnienie.

Zaadaptowano z pracy Iranian Red Crescent Medical Journal (A) i Madhero88 (B) [CC BY-SA 3.0].

Ryc. 1 - Cechy PCOS; (A) Hirsuityzm i (B) Acanthosis nigricans.

Diagnozy różnicowe

Istnieje wiele diagnoz różnicowych, które należy rozważyć w przypadku podejrzenia zespołu policystycznych jajników. Alternatywne diagnozy endokrynologiczne obejmują:

• Niedoczynność tarczycy - otyłość, wypadanie włosów i insulinooporność.
• Hiperprolaktynemia - oligomenorhoea/amenorrhoea, trądzik i hirsutyzm.
• Choroba Cushinga - otyłość, trądzik, nadciśnienie, insulinooporność i depresja.

Dochodzenia

W Wielkiej Brytanii najczęściej stosowanymi kryteriami diagnostycznymi są Kryteria rotterdamskie (2003). Diagnozuje ona PCOS, jeśli spełnione są dwa z trzech kryteriów:

• Oligo- i/lub anowulacja
• Kliniczne i/lub biochemiczne objawy hiperandrogenizmu
• Wielotorbielowatość jajników w badaniach obrazowych

Badania krwi

Główne badania krwi obejmują testosteron, globulinę wiążącą hormony płciowe, gonadotropiny i progesteron. Ich zakresy referencyjne i typowe wyniki w PCOS są wymienione poniżej.

Tabela 1: Rutynowe badania krwi potwierdzające rozpoznanie PCOS.

Badania krwi można również wykorzystać do wykluczenia innych diagnoz różnicowych - takich jak hormon stymulujący tarczycę w przypadku niedoczynności tarczycy lub prolaktyny w surowicy w przypadku hiperprolaktynemii (chociaż w PCOS można zaobserwować łagodnie podwyższony poziom prolaktyny).

Kobiety z PCOS są narażone na zwiększone ryzyko cukrzycy. Należy rozważyć wykonanie doustny test tolerancji glukozy - szczególnie u kobiet z BMI >30.

Obrazowanie

Typowe wyniki badań ultrasonograficznych to liczny obwodowe pęcherzyki jajnikowe ("cysty") i/lub objętość jajników >10 cm³.

Przez TeachMeSeries Ltd (2025)

Ryc. 2 - Skan przezpochwowy policystycznych jajników.

Zarządzanie

Leczenie PCOS jest dostosowane do indywidualnych objawów i potrzeb kobiety. Ogólnie rzecz biorąc, najpierw należy leczyć wszelkie choroby podstawowe, takie jak cukrzyca lub nadciśnienie.

Oligomenorrhoea/Amenorrhoea

W bezowulacyjnych cyklach miesiączkowych działanie estrogenu nie jest zwalczane ze względu na niższy poziom progesteronu. Może to powodować przerost endometriumktóry może stać się złośliwy.

Dlatego u kobiet z brakiem miesiączki ważne jest, aby chronić endometrium przed hiperplazją poprzez wywoływanie co najmniej 3 krwawień rocznie. Można to zrobić za pomocą:

• Połączone doustne tabletki antykoncepcyjne (niska dawka).
• Dydrogesteron - analog progesteronu. Jest on często stosowany, jeśli pigułka złożona jest przeciwwskazana.

Otyłość

Kontrola masy ciała w PCOS ma kluczowe znaczenie - osiągnięcie wskaźnika BMI poniżej 30 może wystarczyć do wywołania regularnego cyklu miesiączkowego.

Doradzaj i zachęcaj do zdrowego stylu życia, w tym zdrowej diety i ćwiczeń. Zwiększy to wrażliwość na insulinę. W ciężkich przypadkach, orlistat (inhibitor lipazy trzustkowej).

Niepłodność

Klomifen +/- metformina pomaga wywołać owulację i dlatego jest pierwszą linią leczenia dla kobiet pragnących zajść w ciążę. Istnieje jednak zwiększone ryzyko ciąży mnogiej, zespołu hiperstymulacji jajników i raka jajnika (dlatego jego stosowanie jest ograniczone do 6 cykli).

Kobiety z prawidłowym BMI mogą również skorzystać z laparoskopowe wiercenie jajników.

Uwaga: Oprócz poprawy wrażliwości na insulinę, metformina pomaga w zaburzeniach miesiączkowania i funkcji owulacyjnych. Wytyczne NICE zalecają stosowanie metforminy u kobiet starających się o dziecko z BMI >25.

Hirsutyzm

Hirsutyzm można leczyć zarówno kosmetycznie, jak i za pomocą antyandrogen leki takie jak cyproteron, spironolakton lub finasteryd. Należy ich jednak unikać w czasie ciąży, ponieważ są one teratogenne.

Eflornityna to krem do stosowania miejscowego, który może być również stosowany w celu zmniejszenia tempa wzrostu włosów na twarzy.